การเก็บเมล็ดพันธุ์ผักกาดหอม : ประคอง เก็บนาค
การเก็บเมล็ดพันธุ์ผักกาดหอม สามารถทำได้เองด้วยวิธีการที่ง่ายและไม่ยุ่งยาก เกิดความยั่งยืนและมั่นคงทางอาหาร สามารถพึ่งตนได้อย่างแท้จริง
พื้นที่ดำเนินการในอำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย ประเทศไทย
วิธีทำ
คัดเลือกต้นผักกาดหอมที่มีความสมบูรณ์ แข็งแรง ต้นอวบเขียวสดดี ปลูกทิ้งไว้จนออกดอกซึ่งจะมีสีเหลืองเล็ก ๆ จนแก่จัดจะมีปุยสีขาว ๆ ตรงปลายดอก และเมื่อแกะดูเมล็ดข้างในดอกกจะมีสีดำ จึงเลือกเก็บดอกที่มีปุยขาว ๆ ที่มีความสมบูรณ์ก่อน ไม่ควรตัดทั้งช่อดอกเพราะแต่ละดอกจะแก่จัดและมีปุยสีขาวไม่พร้อมกัน
นำดอกที่เก็บได้ไปวางไว้ในกระด้งหรือภาชนะที่สามารถถ่ายเทอากาศได้ดี ผึ่งในที่ร่มจนดอกแห้งดีและสามารถใช้มือบี้หรือใช้ปลายไม้แหลมขนาดเล็กเขี่ยเมล็ดพันธุ์เม็ดเล็ก ๆ ออกมาได้ จึงนำไปเก็บไว้ในภาชนะที่แห้งไม่มีความชื้น เขียนวันเดือนปีที่เก็บในบนภาชนะด้วยเพื่อให้เราสามารถรู้ได้ว่า เมล็ดพันธุ์นั้นเก็บมานานเท่าใดแล้ว ควรเก็บไว้ในตู้เย็น อนึ่งไม่ควรเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้นานจนเกินไป เพราะอัตราการงอกอาจจะลดลง และเพื่อให้สามารถมีผักหลากหลายชนิดรับประทานหมุนเวียนกันอย่างต่อเนื่อง ควรนำเมล็ดพันธุ์มาปลูกสลับสับเปลี่ยนกันไป เพื่อให้พืชสามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาพพื้นที่ของเราได้ดีขึ้นในแต่ละรุ่นที่เราปลูกและเก็บเมล็ดพันธุ์
สภาวธรรม
ปีนี้ได้ลองปลูกต้นผักกาดหอม โดยซื้อต้นอ่อนที่ญาติเราเพาะไว้มาปลูก แรก ๆ ก็เก็บเลาะใบด้านล่างของต้นที่มีขนาดใหญ่พอเก็บทานได้มาทานก่อน มีความรู้สึกเย็น สดชื่น สบายท้อง เพราะเป็นผักสดที่มีฤทธิ์เย็น แต่พอเรารดน้ำพรวนดินไปเรื่อย ๆ ต้นเขาแตกใบอ่อนออกมาสวยงามพุ่มใหญ่ขึ้น เห็นความสวยงามของลักษณะใบที่เป็นแบบเฉพาะของเขาก็เลยดูเพลิดเพลินไม่ได้ตัดใบมารับประทาน จนเวลาผ่านเลยไปเกินที่จะรับประทานได้ เพราะจะให้รสชาติที่ขม ต้นเขาแก่แล้ว แต่ไม่เป็นไร เก็บไว้ดูดอกเขาดีกว่าเพราะยังไม่เคยเห็นดอกจริง ๆ ของเขาเลย
สังเกตเห็นต้นเขาค่อย ๆ ยืดสูงขึ้นเกือบ 1 เมตร แล้วก็ค่อย ๆ ออกช่อดอกเป็นพวงสีเหลืองเล็ก ๆ มีแมลงผึ้งบินมาตอม ออ ดอกเขาเป็นแบบนี้นี่เองเนาะ จนกระทั่งดอกของเขาแก่และมีปุยสีขาวเกิดขึ้นตรงปลายดอก เฮ้ นี่คงเป็นวิธีที่เขาใช้ขยายพันธุ์แน่เลย เพราะเวลาที่แก่จัด ปุยสีขาวที่ติดกับเมล็ดก็จะหลุดออกจากขั้วดอกและปลิวตามตามลม ตกลงสู่พื้นดินแล้วเจริญเติบโตเป็นใหม่ต่อไป ดีจัง เราจะได้เก็บเมล็ดพันธุ์ของเขาเพื่อใช้ในการปลูกรุ่นต่อไป ได้แบ่งปันให้พี่น้อง ญาติมิตรอื่นได้ด้วยนะ
แต่ด้วยขนาดดอกที่เล็กมากและขั้วดอกเหนียว จึงต้องใช้กรรไกรสำหรับตัดด้ายที่มีปลายแหลมเล็ก ๆ บรรจงตัดด้วยความระมัดระวัง เพื่อไม่ให้ดอกอื่น ๆ ใกล้ ๆ ที่ยังไม่แก่จัดถูกตัดออกมาด้วย ได้ฝึกสายตา ความใจเย็น ความระมัดระวัง และลดความรีบเร่งที่ตัวเองมักจะทำเสมอ ๆ แต่ขั้นตอนที่พีคสุด คือ ขั้นตอนแคะเมล็ดสีดำเล็ก ๆ ออกจากดอกนี่สิ โหช่างเป็นขั้นตอนที่ละเอียดมาก ต้องใช้ปลายไม้แหลมเล็ก ๆ หรือใช้ปลายเข็มกันเลยทีเดียว เมื่อเราได้เมล็ดพันธุ์ออกมาแล้ว ความภาคภูมิใจ อิ่มใจ สบายใจที่เกิดขึ้น ช่างเป็นความรู้สึกดี ๆ เสียนี่กระไร